Przedawnienie jest instytucją, która ogranicza w czasie możliwość dochodzenia roszczenia. Jego skutkiem jest to, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciw komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się lub mogło stać się wymagalne.
Terminy przedawnienia
Jeśli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, okres przedawnienia wynosi 10 lat od dnia, w którym świadczenie miało być spełnione, zaś w przypadku roszczeń o świadczenia okresowe oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Przez świadczenia okresowe należy rozumieć świadczenia, które dłużnik jest zobowiązany spełniać periodycznie, w określonych z góry odstępach czasu (np. czynsz najmu czy odsetki). Natomiast o zakwalifikowaniu roszczeń związanych z działalnością gospodarczą decyduje to, czy przysługują one przedsiębiorcy oraz czy wynikają z prowadzonej przez niego działalności.
Poszczególne przepisy często przewidują krótsze okresy przedawnienia, np. roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem 2 lat. Dotyczy to przede wszystkim żądań o zapłatę ceny.
Sześciomiesięczny okres przedawnienia występuje m.in. w przypadku roszczenia biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki (licząc od chwili, gdy przedmiot miał być wydany), a także roszczenia przysługującego przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki, licząc od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo.
Roczny termin występuje np. w przypadku roszczenia wynikającego z umowy o dzieło (licząc od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane), roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu (licząc od dnia, w którym poszkodowany przestał korzystać z usług hotelu), a także roszczenia zastawcy przeciwko zastawnikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy oraz roszczenia zastawnika przeciwko zastawcy o zwrot nakładów na rzecz, licząc od dnia zwrotu rzeczy.
Przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia
Terminy przedawnienia określone przez kodeks cywilny nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynności prawne. Natomiast w trakcie biegu terminu przedawnienia mogą nastąpić zdarzenia powodujące jego zawieszenie lub przerwanie.
Przerwanie biegu przedawnienia polega na tym, że dotychczasowy okres przedawnienia uważa się za niebyły, a przedawnienie po przerwie rozpoczyna swój bieg na nowo, od początku.
Zawieszenie
Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
— co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej,
— co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli,
— co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa,
— co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody.
Przerwanie
Ponadto bieg przedawnienia przerywa się:
–przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia,
— przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.
Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. Jednakże w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie nie zostanie zakończone.
Prawomocne orzeczenie
Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym przedawnia się z upływem 10 lat, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega 3-letniemu przedawnieniu.
PROSZĘ PAMIĘTAĆ
Przedawnienia sąd nie bierze pod uwagę z urzędu. Jeśli dłużnik nieświadomy, że dochodzone wobec niego roszczenie uległo już przedawnieniu, nie podniesie w trakcie procesu zarzutu przedawnienia, sąd samodzielnie nie uwzględni tego faktu na jego korzyść.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Z reguły termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Termin ten liczy się od dnia wymagalności, czyli zazwyczaj chodzi o termin płatności danego zobowiązania.
Podstawa prawna
Art. 117–125 i 554 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).